Krajem decembra i početkom januara 1877/1878. godinu ovaj deo južne Srbije konačno je, posle mnogo vekova pod truskom sabljom, oslobodjen ovog jarma. Taj 11. januar smatra se danom oslobodjenja Niša i okoline od turskog ropstva, iako su se žestoke borbe baš u doljevačkoj oblasti, izmedju Niša i Leskovca, vodile danima pre toga, pišu istoričari. Danas, 146 godina posle, južna Srbija seća se tog značajnog jubileja.
Sveobuhvatnu istoriju ovoga kraja od najranijih dana za koje posedujemo podatke, pa do savremenog doba opisao je u svojoj knjizi “Doljevac i okolina u prošlosti” iz 1998. godine poznati doljevački profesor Zarije Stojković.
“Naselja u doljevačkoj opštini“, započinje svoju priču Stojković, “oslobodjena su od Turaka u sklopu borbi za oslobodjenje Niša i Leskovca u Drugom srpsko-turskom ratu 1877-1878.
Posle Prvog srpsko-turskog rata 1876. godine u kome Niš sa okolinom i ostali krajevi južne Srbije nisu bili oslobodjeni, Kneževina Srbija objavljuje početkom decembra 1877. godine drugi rat Turskoj za oslobodjenje porobljenih srpskih oblasti.
Srpska vojska je oslobodila deo Toplice i Dobriča sa Prokupljem 6.decembra po starom, odnosno 19. decembra 1877. po novom kalendaru. U toku daljih borbi jedna jedinica srpske vojske dobila je zadatak da zauzme most na Južnoj Moravi kod Čečine, te tako prekine Turcima vezu izmedju Niša i Leskovca. Ovaj most je bio jedini prelaz na putu od Niša prema jugu, zbog čega ga je turska vojska branila sa 400 vojnika i jednim brdskim topom.
Kombinovani Jošanički bataljon pod komandom Petra Grubića, pošao je 21. decembra u 6,30 časova iz Mramora levom obalom Morave uzvodno, prešavši kroz sela Balajnac, Batušinac, Čapljinac, Orljane i Doljevac i zaustavio se na Kočanskom brdu. Odavde je pošao prema mostu na Južnoj Moravi kod Čečine.
Posle oštre dvočasovne borbe srpska vojska je savladala Turke, zauzela most i srušivši mu jedan deo potpuno prekinula vezu izmedju Niša i Leskovca. Turci su u paničnom strahu odstupili prema Leskovcu, a srpska vojska se ukopana zadržala na Kočanskom brdu nekoliko dana, posle čega je krenula prema Leskovcu.
Tom prilikom srpska vojska ovladala je širim prostorima izmedju Niša i Leskovca, a sela u okolini Doljevca su oslobodjena.
Narod ovog kraja aktivno je učestvovao u borbama za oslobodjenje, neposredno pre nailaska regularne srpske vojske, i po njenom nailasku, zajedno sa njom, a u okviru poznate bune Nikole Rašića, koji se tih dana nalazio na ovom terenu.
Hroničari su zabeležili da je odavde, iz Kočana, Kole Rašić, pošao Leskovčanima, na njihov poziv, u pomoć za proterivanje Turaka i oslobodjenje Leskovca i okoline.
Dr Vladimir Stojančević piše da je narod ovih krajeva masovno učestvovao u borbama za oslobodjenje, ali zaključuje da se ni približno ne zna broj učesnika iz Južne Srbije u njemu, kao ni broj poginulih, a još manje poimenično. Medju ustanicima koji su od zadobijenih rana umrli, a na osnovu bolničkih spiskova, on navodi Petka Momirovića iz Kočana. Takodje pominje, kao učesnika ,Simu Stojanovića iz Ćurline, koji je ranjen na Gorici. Prema sačuvanom predanju u Rusni, u borbama za oslobodjenje Niša teško je ranjen, a zatim umro na putu za bolnicu, Randjel Milenković, ustanik iz tog sela.
Opsada Niša trajala je i narednih desetak dana, za koje vreme se čekala predaja Turaka, ili, već organizovan i pripremljen napad srpske vojske, sa svih strana, za oslobodjenje grada. Odlučujuće borbe su vodjene na položajima na Gorici, brdskom prostoru južno od Niša, što obuhvata i borbe u ataru sela Ćurline.
Markovo kale, kao najviše mesto na Gorici, Srbi su osvojili 8. januara, po novom kalendaru, dok su 9. janauara od Markovog Kaleta do Ćurlinskih visova gruvala 32 topa na Turke. “
Sa oslobodjenjem Niša (na današnji dan, 11. januara) konačno je oslobodjeno i područje današnje doljevačke opštine. Posle skoro pet vekova pod Turcima (443 godine) izborena je sloboda, a novooslobodjeni krajevi su ušli u sastav domovine Srbije.
Na godišnjicu oslobodjenja od Turaka, na teritoriji opštine Doljevac, prema našim saznanjima, ni na koji način, ovaj značajan dogadjaj, nije obeležen.
To nije slučaj u drugim mestima južne Srbrije. Kurušumlija će po tradiciji parastos stradalima održati na Bogojavljenje 19.januara u centru Kuršumlje gde se nalazi spomenik oslobodiocima od Turaka 1877-1878. godine.To je ujedno i jedini spomenik u Toplici koji je podignut nastradalima u ratu sa Turcima. Podignut je 1896. godine od priloga građana i kralja Aleksandra Obrenovića.
Grad Niš svake godine na ovaj značajan datum dodeljuje priznanje istaknutim pojedincima. Nagrada „11. januar“, kao najviše priznanje Grada, ustanovljeno 1995. godine, dodeljuje se za izuzetna dostignuća u privrednim, društvenim i drugim oblastima.
J.Kozomara
