Koprijan tvrdjava, nadomak Doljevca, stanovnicima ovog kraja, kao istorijski lokalitet, poznata je odavno, ali retko ko zna njen put kroz vekove i značaj koji ima, kao kulturno dobro. Izgradjena u drugoj polovini 14. veka, na temeljima još starijeg rimskog utvrdjenja, što je malo poznati podatak, danas je jedno od najatraktivnijih izletišta za stanovnike ovog kraja. Ali čemu je služila, kako je izgledala i koliko je strateški bila važna, podaci su od izuzetnog značaja, koji su manje poznati tim pre što ni sama tvrdjava nije dovoljno istražena. S druge strane, svi mi koji ovde živimo i s godinama gledamo kako se, nošena zubom vremena, ali i nemarom, ne samo nadležnih, već i stanovništva urušava i bukvalno nestaje pred našim očima, imamo obavezu da je čuvamo, kako od fizičkog propadanja tako i od zaborava. O njenom značaju svedoči mnogo podataka, ali najzanimljivija je svakako informacija, koju s ponosom ističemo, da ju je država stavila pod zaštitu još 1947. godine, a da je u Zavodu za zaštitu spomenika kulture iz Niša, zavedena kao kulturno dobro pod brojem jedan. O tvrdjavi Koprijan, na planini Seličevici, iznad Doljevca, najznačajnijem i najpoznatijem istorijskom lokalitetu u našoj opštini, razgovarali smo sa Djordjem Stošićem, istoričarem Zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Niša.
Prema njegovim rečima Korvin grad podignut je za vreme Kneza Lazara, na temeljima rimskog i vizantijskog utvrđenja.
–Naime, Knez Lazar, ugrožen od Turaka, izložen stalnoj opasnosti da ga napadne Nikola Altomanović, strahujući i od napada Ugara, morao je energično i mudro da dela na jačanju odbrambene moći svoje države. Sam grad Koprijan je sazidao Nenad, sin kaznaca (blagajnija-poreznika) Bogdana 1372. Kameni nadvratnik sa gradske kapije, ima uklesan natpis: „АЗ НЕНАД СИН КАЗАНЦА БОГДАНА САЗИДАХ СИ ГРАД КОПРИЈАН ГОД. В ДНИ БЛАГОВЕРНАГО МИ КНЕЗА ЛАЗАРА В ЛЕТО 6880…” to jest 1372. godine. Koprijan je, u vreme borbi za turski presto 1413. zauzeo i razorio sultan Musa. Posle njegovog poraza, sultan Mehmed je grad vratio despotu Stefanu Lazareviću. 1451. opet biva zauzet od Turaka i gubi strateški značaj, kaže Stošić.
S obzirom na to da je ovaj prostor bio od izuzetnog strateškog i tranzitnog značaja u doba rimskog, kao i vizantijskog carstva na tom mestu bilo je naselje, kao i odbrambena kula vojnog puta Via Militaris.
–Za razliku od gradova koji su bili na povoljnim i pristupačnim mestima, utvrđenja su se nalazila na vrhovima i padinama brda i teško pristupačnim mestima, kako bi njihova odbrana bila lakša. Tvrđave, zamkovi i utvrđeni gradovi imali su za srednjovekovne srpske zemlje izuzetan značaj kao ključna uporišta odbrane i podizana su na strateški važnim mestima ili teže pristupačnim položajima na vrhovima brda. Samo mesto na kojem je utvrđenje Koprijan naziva se i Kurvingradsko suženje, to je mala klisura, u sklopu kompozitne doline Južne Morave, u jugoistočnoj Srbiji. Povezuje Brestovačku kotlinu na jugu sa Niškom kotlinom na severu. Dugačka je samo nekoliko kilometara i ime je dobila baš po utvrđenju Kurvingrad koje se nalazi kod sela Klisura oko 10- tak kilometara jugozapadno od Niša, napominje Stošić.
Tvrdjava Koprijan, gradjena je po ugledu na ostale gradjevine iz tog perioda, po modelima i na iskustvima vizantijske i srpske odbrambene arhitekture i čine ih: ’’Gornji grad’’ili ’’Mali grad’’(sedište lokalnog vlastodršca sa pratećim sadržajima). Postojao je takodje i “Donji grad“ ili „Veliki grad“, u podnožju Gornjeg grada, namenjen stanovništvu.
–Sa svih strana grad je bio opasan jarkom. U unutrašnjosti je bila velika cisterna za vodu, čiji su ostaci vidljivi i danas. U naselju ispod grada pronađeni su, prilikom arheoloških iskopavanja 1933, temelji crkve. Osnova grada je u obliku četvorougla i bio je zaštićen masivnim bedemom visine do 10 m. Imao je pet kula, a donžon kula se nalazila pored glavne kapije u severoistočnom uglu bedema. Po dimenzijama, izgledu, ali i debljini zidova ova kula se jasno izdvajala od ostalih u utvrdi. Pravljena je od najjačeg kamena, bila je četvorostrana i jedina takva u celoj utvrdi kod nas. Ulaz u nju nije u nivou zemlje ili bedema, već se prilazilo pomoću dodatnih stepenica ili rampi koje su uvek bile drvene, čime je omogućeno brzo onesposobljavanje pristupa ulazu, a samim tim i prodor u kulu. Prema nadjenim dimenzijama grad je obuhvatao prostor od oko 4.000m2, priča naš sagovornik.
Medjutim, ovo utvrdjenje, od izuzetnog kulturno-istorijskog značaja, ipak nije dovoljno istraženo i proučenao, jer kako ističe Stošić, arheološka iskopavanja nisu vršena, a pod neumitnim zubom vremena Korvin grad polako, ali sigurno nestaje. Od stare utvrde ostali su dobro očuvani samo severni i istočni bedem sa kulama. Zapadni bedem ne postoji, dok na južnoj strani ima malo ostataka uz jedinu sačuvanu kulu na tom delu. Bedem Malog grada se jedva nazire, dok je od Donžon kule ostala samo poveća gomila kamenja. Inače, od kamena Koprijan tvrdjave zidana je Niška tvrdjava, čemu svedoči pronadjeni kameni blok sa uklesanim natpisom koji je najverovatnije stajao iznad jedne od njih.
–Kameni nadvratnik sa gradske kapije, sa uklesanim natpisom, slučajno je nadjen u proleće 1933. godine u Niškoj tvrdjavi. Nemoguće je utvrditi kako je i na koji način dospeo na to mesto, ali postoje pretpostavke, da je i on, sa tolikim drugim, donesen poslednjih godina turske okupacije iz okolnog grada, odnosno njegovih ruševina u Niš, da bi bio upotrebljen za izgradnju gradskih bedema. Gradja iz Koprijana je više puta korišćena kao građevinski materijal za gradnju Niške tvrđave. U 20. veku ruševine je raznelo lokalno stanovništvo i njime zidalo svoje kuće i domaćinstva i i time zadalo odlučujući udarac ovom našem drevnom mestu.
Ovo utvrdjenje, inače poznato je pod različitim nazivima, ali kako ističu stručnjaci nema pouzdanih podataka o njihovom poreklu.
–Zabeleženo je da je postojala značajna vojna tačka, i naselje u doba Vizantije pod imenom Komplos. U srednjem veku izgrađena je tvrđava koju ktitor naziva Koprijan, a naselje koje je preostalo iz ranijeg perioda, ponelo je isto naziv Koprijan. Naziv Korvingrad ili Kurvin prihvaćen je od vremena turske najezde, mogao se dvojako čtati i tumačiti. Priče o imenu grada, tzv. legende su spekulacije koje nisu potvrđene.
Ceo ovaj prostor je od istorijskog značaja, jer se u obližnjem selu Klisura nalaze ostaci crkve iz vizantijskog perioda i naselja. Na tom mestu sada je crkva Sv. Simeona, no do nje je malo teže doći, jer je put u gustom rastinju, a ne postoji ni jedan putokaz ka njoj. Inače, prilikom kopanja temelja zgrada, u selu Klisura, često se nailazi na ruševine manjih i većih gradjevina, koje su po materijalu i načinu zidanja datirane u period od 6. do 8. veka. Kod Klisure se nalazi i nekropola sa otkrivenom zasvedenom grobnicom. Nasuprot utvrdjenja, na brdu Komiga, je i crkva Sv. Jovana, izgradjena na temeljima starije verske gradjevine.
Pod neumitnim zubom vremena, ali i usled nemara, ne samo nadležnih, već i stanovništva ovo značajno istorijsko mesto se polako, ali sigurno urušava i bukvalno nestaje pred našim očima.
–Nije dovoljno imati na svojoj teritoriji tragove prethodnih naroda i civilizacija, ili spomenike kulture od velikog značaja kao što je Koprijan, već je važno da lokalna samouprava to prepozna i vrednuje, a potom i pretoči u jednu atraktivnu destinaciju, dodaje na kraju razgovora Djordje Stošić istoričar iz Zavoda za zaštitu spomenika iz Niša, pod čijom je zaštitom ovaj drevni grad.
Iz tog razloga smo kontaktirali Turističku organizaciju opštine Doljevac, kako bismo se informisali o tome da li se i šta radi na promociji ovog lolaliteta.
–Kako se broj turista u Opštini Doljevac tokom letnjeg perioda značajno povećava posetom Akva parku primetili smo da veliki broj tranzitnih turista želi da poseti značajne istorijske lokalitete u našoj Opštini. Zato Turistička organizacija Opštine Doljevac planira da promociju Koprijana podigne na viši nivo. U planu je štampanje publikacija koje će turistima pružiti potrebne informacije o svim značajnim lokalitetima u našem kraju, a tvrdjava Koprijan je svakako jedna od njih, kaže za radio Koprijan Branka Mihajlović iz Turističke organizacije opštine Doljevac (TOD). S obzirom na to da je ovaj lokalitet u poslednje vreme bio jako posećen, ali uglavnom od strane lokalnog stanovništva, nadamo se da će našim aktivnostima u narednom periodu sve veći broj stranih, ali i turista iz drugih delova zemlje imati priliku da poseti Korvin grad.
Dodajmo na kraju i to da je opština Doljevac 2011. godine, definisala Strategiju razvoja turizma u opštini Doljevac, a nakon toga i uredila ovaj turističko-izletnički kompleks. Asfaltiranjem prilaznog puta u dužini od skoro 900 metara, do samog vidikovca na vrhu, postavljanjem trafo stanice i ulične rasvete, kao i uredjenjem mobilijara stvoreni su svi odlični preduslovi za promovisanje ovog našeg kulturnog blaga.
Autor emisije: Jelena Kozomara
Foto: Jelena Kozomara
U emisiji govore: Djordje Stošić, istoričar Zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Niša i Branka Mihalović PR TO Doljevca
Glavni i odgovorni urednik: Dejan Dinić
Emisiju podržalo Ministarstvo kulture Republike Srbije
https://soundcloud.com/radiokoprijan/otisak-proslosti-emisija-2-srednjevekovni-grad-koprijan
