Tokom XVI i XVII veka stranim putnicima padalo je u oči da su južni delovi Srbije, Toplica i Kosovo polјe, bili bolјe obrađeni i naselјeni nego oni na severu ili predeo uz Carigradski drum do Niša. Zemlјa je obrađivana primitivno.
Od polјoprivrednih kultura najviše su gajene žitarice: pšenica, suražica, ječam, raž, proso, grahorica, pir, helјda, ali pirinač. Od sredine XVII veka gajen je kukuruz.
Poznato je da se kod nas pirinač uzgajao u dolini Nišave u XVI veku, ali nije se znalo da se uzgajao i na Toplici. Dokument koji je naučnoj javnosti predstavila dr Dragana Amedoski upravo govori o tome.
- Stanovnici sela iz okoline Toplice koji su bili angražovani na pirinčanim polјima, predstavljali su kategoriju stanovništva sa posebnim statusom, takozvane čeltukčije. Raja koja je jednom bila upisana u popise kao čeltukčijska raja, više nije mogla da menja svoj status, koji je bio nasledni, da bi se osigurala proizvodnja pirinča- kaže Ljubiša Milošević novinar i publicista koji je istraživao i pisao o pirinčanim poljima u Dobriču.
Po svemu sudeći proizvodnja pirinča na čitavom Balkanskom poluostrvu u vezi je sa osmanskim osvajanjem. Pirinač je predstavlјao jednu od osnovnih tradicionalnih namirnica u ishrani Turaka. Specifični uslovi koje je zahtevalo gajenje pirinča nisu dozvolјavali obimniju proizvodnju ove bilјne kulture na prostoru Srbije, pa je uspešno gajen na svega nekoliko lokacija, a među njima i na sadašnjoj teritoriji opštine Doljevac.
Dr Marija Koprivica je istražujući turska dokumenta iz tog doba potvrdila da su pirinač u niškom kraju gajili stanovnici sela Jelašnica, Banja, Banja Kutina, Brzi Brod, kao i stanovnici grada Niša. Među njima našli su se i sadašnji stanovnici Doljevca.
O načinu kako se uzgajao pirinač u dolini Toplice nemamo podatke, ali je proizvodnja u osnovi bila identična u svim delovima Carstva. Pre svega, zemlјište je moralo biti plodno i ravno, a reka plitka i mirna, ali ne previše velika da se ne bi izlivala i plavila polјa.
Kako je pirinač gajen na aluvijalnim zemlјištima oko mirnijeg toka reke Toplice iz kojeg se sistemom kanala mogla odvoditi voda i koristiti za navodnjavanje upućuje nas na činjenicu da je najverovatnije pirinač uzgajan u Donjoj Toplici tj. plodnom Dobriču i nešto određenije na obalama Toplice pored Žitorađe, između Volјčinca i Jasenice i Badnjevca i Šarlinca. Sa ovom tvrdnjom slažu se poznavaoci istorije i kvaliteta zemlјišta u ovom delu Topličkog kraja. Napominjemo da je zemlјište u delovima atara ovih sela i danas pogodno za raznoliku bilјnu proizvodnju, a najviše se koristi za proizvodnju paprike u plastenicima i u letnjim baštama.
Marija Koprivica, navodi da su u blizini sela Kurvin grad, postojale dve vodenice koje su mlele samo pirinač. To su jedine vodenice za pirinač u niškom kraju, pa je verovatno u njima mleven i pirinač proizveden na polјima u dolini Toplice i pored mesta koja smo naveli.
Dokument koju ovu tvrdnju potkrepljuje, čuva se u Arhivskoj seriji Muhime defteri, u Arhivu Predsedništva vlade u Istamblu. Muhime defteri predstavljaju registar naredbi koje je Porta izdavala prilikom svojih zasedanja. Akt je sastavljen 12. maja 1572. godine i upućen je kadiji Prokuplјa.
- U istom se navodi da je iz „ruke“ jednog od kruševačkih zaima, po imenu Mustafa, stigla časna zapovest u kojoj se kaže da je potrebno ponovo obnoviti (uništenu) branu pirinčane reke Toplice, jedne od niških reka, zbog koje se (ta oblast) ne obrađuje, što nanosi štetu padišahovskoj imovini. Zato su stanovnici sela doneli hrastovinu i grade, a po niškom kadiluku su kuplјeni radnici i građa. Naređeno je da se pomenuta brana pod nadzorom pomenutog zaima na svaki mogući način popravi i da se ponovo završi- kaže Ljubiša Milošević.
Brane su bile napravlјene uglavnom od drveta i vrlo podložne oštećenjima naročito tokom zimskog perioda. Kada bi voda nadošla, usled bujica i poplava, one su se kvarile, a kanali urušavali. U tim slučajevima se popravka nametala kao neodložna.
Nepovolјni klimatski uslovi ili nedovolјna ispitanost proizvodnje, ali i kriza Osmanskog carstva, doveli su do toga da se od sredine XVII veka potpuno prestalo sa proizvodnjom pirinča u Srbiji. Uz to treba napomenuti da je sredinom XVII veka počeo da se proizvodi kukuruz. Ova nova bilјna kultura preneta iz Amerike, mnogo je bolјe uspevala od pirinča u uslovima umereno-kontinentalne klime.
Na ovdašnjim prostorima pirinač se uzgajao u naselju Biserka ili Biserni grad.
- Biserka se nalazila sa južne strane brega u Mekišu u reonu potesa zemljišnog koji propada sadašnjoj MZ Orljane i naziva se „Đukarke“ što znači „crne rupe“ i prostorala se sve do sela Glašinca, odprilike na nekih 12 do 15 km i to naselje je bilo izuzetno bogato- kaže Predrag Stanković etnolog.
Legenda kaže da je ovo naselje, odnosno Biserni grad, nestao jer se pojavila neka strašna bolest, prema nekim izvorima plućna kuga, koja je desetkovala stanovništvo, ali i uticala na to da dođe do iseljavanja seljaka.
Pirinač se gajio u ovom selu. Selo Biserka je nastalo na reci Toplici. Ovo selo danas ne postoji, a nalazilo se najverovatnije na prostoru između današnjih sela Mekiša i Orlјana, jer pojedina polјa između ovih sela nose ime „Biserka“. Bila su dva naselja Gornja i Donja Biserka. Po predanju ime njive Biserka došlo je otuda što je tu bilo dosta šume, pa je neki beg, kada je išao u lov rekao da se ta zemlјa obradi, jer bi tu mogao biser da rodi.
Naselje Biserka se nakon oslobođenja ovih krajeva od Turaka više ne spominje.
Autor. M.Jovanović/Lj.Milošević
Realizaciju projekta podržalo Ministarstvo kulture i informisanja RS
