Prvi petak posle Uskrsa veoma je poseban dan u srpskom narodnom verovanju i slavi se u mnogim našim krajevima samo pod različitim nazivima.
Svetli je zato što je u Svetloj nedelji. U nekim krajevima poznat je i kao Istočni, ali i Sebični i Blaženi. Ovaj petak je posvećen proslavljanju Presvete Bogorodice, koja se na danas u bogosluženju naziva Živonosni istočnik. Zato je reč o danu posebno posvećenom ženama i majkama koje danas ne bi trebalo ništa da rade.
U letopisu orljanske crkve piše da je ovaj hram bio najposećeniji na Istočni petak (prvi petak koji dolazi posle Uskrsa) i da su ljudi tada pristizali sa svih strana.
Istočnim petkom zove se u narodu praznik Majke Božje čije je slavlјenje poteklo u hramu kod izvora pored Carigrada koji se nazivao „Živonosni istočnik“. Hram je podigao vizantijski car Lav Veliki u petom veku. Predanje kaže da je car jednom naišao u šumi na slepog čoveka. Po Božjem ukazanju, našao je izvor, napojio slepca i umio ga, i ovaj je tad progledao. U hram je sa svih strana dolazio narod tražeći i nalazeći leka, tako da je car Justinijan, nakon sto godina, i sam se izlečivši obnovio i proširio hram.
Tu su se iscelјivali od vodene bolesti, sušice, besnila, raka, groznice i temperature, neplodnosti, skorbuta, tumora, duševnih bolesti, bolesti očiju i mnogih drugih. Istorijat ove svetinje i povest praznika zapisao je Nikifor Kalist u 14. veku. Na ikoni se slika Majka Božja sa detetom, iznad izvora kojem prilaze bolesni, carevi i sveštenici.
Kod Srba se ovaj dan naziva još Svetlim petkom, jer pada u petak Svetle sedmice, kao i Blagim petkom, jer se blaži, ne posti se. Običaj je bio da se zorom izlazi na najbliži izvor ili vodicu, gde se umiva, pije voda, bere cveće, veseli, nakon velikoposnih dana i vraća se kući tek uveče. Današnji praznik, kao slavu, proslavlјale su ponegde mehandžije.
M.J.
