Više od 40 godina naš kraj čekao je da se nadležne institucije kulture zainteresuju za srednjevekovno utvrdjenje Koprijan, najznačajniji istorijski lokalitet ne samo u opštini Doljevac, već i šire. I dočekali smo. Sredinom prošle godine krenulo se s pripremnim radovima, godinu pre toga sa snimanjem terena i izradom terenske dokumentacije, a sada su u proces restauracije i konzervacije uključeni svi relevantni faktori Ministarstvo kulture, Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš, Arheološki institut Beograd i opština Doljevac.
Nakon sveobuhvatne analize i formirane terenske dokumentacije i stanja vidlјivog nadzemnog arhitektonsko-konstruktivnog sklopa tvrđave Koprijan, stručnjaci su zaključili da je njen najugroženiji deo upravo najočuvaniji segment, koji se u slučaju nekog tektonskog potresa lako može u potpunosti urušiti i nestati. Radi se o kulama istočnog bedema, kuli Gornjeg grada po sredini njegove trase i jugoistočnoj kuli Donjeg grada.
Izradjenim projektom planira se plombiranje, odnosno rekonstrukcija velikih oštećenja istočne i jugoistočne kule u zoni oslonaca na stenski masiv čime će se izvršiti potpuna statička stabilizacija njihovih konstruktivnih sistema do visine od desetak metara na kojoj su kruništa u nivou njihovih unutrašnjih prostorija i šetnih staza. Gornji konstruktivni sklop kula rekonstruisaće se do nivoa najveće očuvanosti, bez zalaženja u rekonstrukciju međuspratnih konstrukcija kula. Za te namene Ministarstvo kulture izdvojilo je 4,3 miliona dinara, a opština Doljevac će sufinansirati projekat sa dodatnih milion dinara.
Sveobuhvatni završetak gornjih zona kula radiće se u narednim kampanjama kroz projekat koji će tretirati kompletnu gornju zonu očuvane trase istočnog bedema zaklјučno sa zupcima, rekla je Radio Koprijanu Neda Jovanović iz lokalne samouprave.
A kako je za naš Radio rekao glavni rukovodilac projekta, arhitekta-konzervator Mile Veljković iz Zavoda za zaštitu spomenika kulture Niš tokom jula meseca očekuje se početak radova na restauraciji utvrdjenja, a trenutno su u toku arheološka istraživanja u organizaciji tima Arheološkog instituta iz Beograda.
Osim inicijative nadležnog Zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Niša, početkom osamdesetih godina prošlog veka kada je izrađena tehnička dokumentacija zatečenog stanja, sve do 2020. godine, u vezi sa tehničkom zaštitom utvrđenja nije bilo nikakvih aktivnosti. Tokom 2020. godine, projektom finansiranim od strane Ministarstva kulture i informisanja, izvršeno je gereferencirano fotogrametrijsko snimanje arhitektonskih ostataka i na osnovu te i dokumentacije iz prethodnog perioda, sačinjen je projekat sanacionih i konzervatorsko-restauratorskih radova na kulama istočnog bedema.
Inače, podsetimo Korvin grad, Koprijan tvrdjava ili Kurvingrad nalazi se 11 kilometara južno od Niša, na obronku planine Seličevice blizu mesta gde se Toplica uliva u Južnu Moravu, na njenoj desnoj obali. Grad je podignut za vreme Kneza Lazara, na temelјima rimskog i vizantijskog utvrđenja, verovatno Komplosa koji se pominje u hrisovulјi cara Vasilija II iz 1119/20.godine. Prema natpisu sa sačuvanog nadvratnog kamena srednjovekovni grad je sazidao Nenad, sin kneza Bogdana. Grad je doživeo stradanje 1413.godine za vreme pohoda sultana Muse, a dolaskom sultana Mehmeda na vlast vraćen je despotu Stefanu Lazareviću. Do konačnog pada u turske ruke, verovatno 1451.godine, grad je još dva puta menjao gospodara, nakon čega više nije obnavlјan. U turskim popisima pominje se selo Kurvingrad, podgrađe nekadašnjeg grada, gde se nalazila i stara crkva izgrađena u Moravskom stilu. U dužem vremenskom periodu, nakon napuštanja srpskih, a potom i turskih vojnih posada, sve do sredine 20. veka, ovo izuzetno važno utvrđenje iz pretkosovskog perioda srpske srednjovekovne države bilo je izloženo permanentnoj razgradnji od strane lokalnog stanovništva kao pozajmište građevinskog materijala. I pored relativno dobre očuvanosti u odnosu na kulturna dobra ovog karaktera iz istog perioda, vremenom je pod atmosferskim uticajima nastavlјena njegova devastacija, dodatno pojačana neprimerenom aktivnošću neovlašćenih kopača.
Kao turistička destinacija, Koprijan ima veliki potencijal između ostalog i zbog svog geo položaja. Nalazi se neposredno uz međunarodni koridor drumskog i železničkog saobraćaja, koji povezuje centralnu i južnu Evropu. Poznato je izletište, a svakodnevno ga obidje veliki broj ljudi i to ne samo iz našeg kraja. Pre desetrak godina lokalna samouprava je uredila prilaz ovom lokalitetu.
Bez obzira na stepen oštećenja, njegova silueta i dalјe dominira nad prostorom Niške i Brestovačke kotline. Realizacijom projekta, atraktivnost lokacije će se značajno unaprediti, a poseban doprinos se daje očuvanju materijalnih tragova srpske srednjevekovne države.
J. Kozomara
