Sabor Sv. Arhangela Gavrila, letnji Aranđelovdan, u narodu poznat i kao Gorešnjak, jako je poštovan praznik u našem kraju, a naročito u selu Kočane, gde je ovom mnogopoštovanom svecu posvećena i seoska crkva. Ipak, ove godine sabor nažalost neće biti proslavljen kao što je to bio običaj ranijih godina, kada su vernici u mnogo većem broju posećivali hram, ali i u svojim domovima obeležavali praznik, zbog aktuelne pandemije korona virusa, iako se upravo navršava 100 godina od nastanka ideje da se na ovom mestu podigne crkva, daleke 1920. Od ideje do početka realizacije prošlo je 17 godina, ali što je najbitnije, zalaganjem meštana Kočana, ali i drugih dobrotvora, ovo zdanje je ipak sagradjeno.
Prema kazivanju meštana, mesto za hram pronašla je izvesna baba Mara, nakon mnogobrojnih vizija koje je imala o tome.
Jednu od najpouzdanijih verzija priče o viziji baba Mare iz Kočana, na osnovu kazivanja njene unuke Marine Milenković Mičić, Radio Koprijan preneo je još pre nekoliko godina pripremajući serijal emisija Otisak prošlosti-Crkve i crkvišta u opštini Doljevac( opširnije na: http://www.koprijanradio.com/crkve-i-crkvista-u-opstini-doljevac-hram-sv-arhangela-gavrila-u-kocanu/ ), a istorijom svog rodnog Kočana dugo godina bavi se i Marko Nikolić, od koga saznajemo još bitnih pojedinosti o nastanku ideje i istorijatu izgradnje crkve Sv. Arhangela Gavrila u Kočanu.
Ono što se pouzdano zna je da je, prema letopisu crkve u Kočanu, ovo zdanje podignuto na temeljima starog crkvišta, verovatno srednjovekovnog porekla. Izgradnja hrama počela je 1937. godine, za vreme pukovačkog paroha Nikole Spirića, a mesto na kome će crkva biti izgradjena pronašla je Marija-Mara Milenković Veljković, čemu u prilog svedoči i spomen ploča koja se nalazi u crkvi, a na kojoj piše: Mara Milenković pronašla mesto za ovaj hram 1920.godine. 
Ono što se o baba Mari zna je da je rodjena oko 1875. godine i da je rodom iz okoline Bojnika. Udajom dolazi u Kočane, u familiju Perelinci. Udavala se tri puta, ali je ostala da živi u selu. Bila je travarka, poznata u selu i okolnim mestima, te su se, prema predanju, mnogi, zahvaljujući njoj, izlečili. Tokom te 1920. godine Mari počinju da se dešavaju čudne stvari.
Evo šta Marko Nikolić piše o tome:
Dok je te 1920.godine bila sa decom u kući, u toku noći dolazio je čovek koji je lupao na vrata i prozore. Dozivao je Maru „Hajde Maro, kreni da kopamo, da tražimo, da gradimo crkvu“ ona se bojala i nikako nije smela da mu otvori, sve do jedne noći kada su se vrata sama otvorila. Tada je Mara ugledala starca sa dugom sedom bradom. Pored starca bilo je par lepih devojaka koje su ga pratile. Starac je pozvao Maru da krene sa njim, ali je ona dugo razmišljala, polazila je donekle, pa se iz straha vraćala nazad. Na kraju je odlučila da krene pa što joj Bog da. Sa Marom je krenuo i njen sin Dušan koji je tada imao 15 godina. Došli su do placa Marine jetrve iz familije, Jelice Jović koja je taj plac nasledila od svojih roditelja iz familije „Velojci“.
Kada su došli do određenog mesta starac je Mari pokazao mesto gde treba da započne kopanje, što je ona i učinila. Plitko ispod površine tla zaista su pronađeni kameni crkveni temelji, ćup sa drvenim krstićima i razna grnčarija. Pronađena su i dva pljosnata kamena sa uklesanim krstovima. Na jednom je bio uklesan ruski, a na drugom Andrijev krst.
Ubrzo je Milija opazio Maru na svom placu i potrčao ka njoj kako bi se fizički obračunao. Starac je ipak rekao Mari da nema razloga za strah, jer je on tu da je čuva, te se Milija ubrzo sapleo i pao. Sutradan su stigli žandari koji su Maru saslušali zbog njenog upada i kopanja na tuđem posedu. Mara je odgovorila da su je ti ljudi naterali da kopa i da je tom prilikom pronašla pomenute predmete.
Da bi se na tom mestu izgradio hram bilo je potrebno da porodica Jović na drugom mestu pronadje svoj dom, na šta su oni pristali. Kao ponudu za zamenu placeva ponudili su im plac pored Aleksandra Mitića – Peke Električara, u kome je bila turska kuća i prva kočanska škola. Jelica i Milija su prihvatili tu ponudu, ustupili svoj kućevni plac za izgradnju hrama, a preuzeli plac koji im je selo ponudilo.
Mara ipak nije dočekala da vidi početak radova na izgradnji crkve, s obzirom na to da je preminula 1930., dok su radovi započeti tek 1937., a završeni 1955. godine, kada je, 14. oktobra na Sv. Simeona, po ovlašćenju episkopa Niškog, crkva osvećena od strane Arhijerijskog namesnika Borivoja B. Bićanina.
Crkva je posvećena Sv. Aranđelu Gavrilu /26. VII/, a zidana je u Vizantijskom stilu sa jednim visokim kubetom, koje sa oltarskim i pevničkim apsidama daje izgled jedne reprezentativne građevine za ovaj čitav kraj. Inače, od predmeta pronađenih na mestu gde je kasnije nastao hram, danas su tu samo dva pljosnata kamena na kojima je uklesan krst, ističe Nikolić.
Crkva je podignuta dobrovoljnim prilozima meštana, delimično i prilozima građana iz okolnih sela.Zvonik je poklonio Dobrivoje Stošović ekonomista i političar iz Brusa, koji je u u vreme izgradnje crkve 1937. godine bio ministar građevina u Kraljevoj vladi. Dobrivoje je takođe bio kućni prijatelj našeg poznatog industrijalca Dušana Dimitrijevića. Da li su Dimitrijevići i Dobrivoje učinili nešto više za izgradnju ove svetinje nije nam poznato, ostala je samo sumnja da su i oni dosta doprineli izgradnji ove svetinje. Veliku, a možda je ispravnije reći nemerljivu zaslugu u tome imao je paroh crkve Nikola Spirić. Narod iz sela je radio na kuluk, u samarima koji su bili okačeni na leđima radnika, iznosila se cigla i polagala na zidove ove svetinje.
Crkveno dvorište „porta crkve“ bilo je ograđeno bodljikavom žicom, ali to nije nikoga sprečavalo da uđe unutra. Porta se sastojala iz dva dela, gornjeg koji je bio manji i donjeg koji je bio veći. Sa leve strane crkve gledano iz pravca zapada nalazio se zvonik, drvene konstrukcije pokrivena krovom. Pored ograde i u gornjem delu porte bili su zasađeni bagremovi sa kojih se maja meseca i vreme kada medi bagrem širio opojni miris bagremovog cveta, celim selom. Onda kada su posečena stabla bagrema Todor Milenković – Toša Mirčin samoinicijativno je zasadio orahe u celom dvorištu, a ti orasi i danas postoje. Pored puta napravljen je konak za sveštenika i njegovu porodicu.
O radu crkve brinuo je crkveni odbor. Dugo godina predsednik crkvenog odbora bio je Đorđe Marjanović – Žabac.
U crkvenom dvorištu subotom i nedeljom su održavane igranke, upotrebu dvorišta niko nije zabranjivao. O uređenju crkve i dvorišta brinuli su se crkvenjaci Todor Milenković – Toša Mirčin i Đorđe Denić – Đura Velin. Pored njih bili su i Milutin Vukić – Putar, Trajko Tasić i drugi vernici.
Dobrotvori hrama Svetog Arhanđela Gavrila su bili Mara Milenković Veljković koja je za života dala nizu svojih dukata, koje je kao devojka donela od roditelja. Todor Milenković, Miloje Stojanović, Blagoje Mičić, Dragutin Marjanović, Đorđe Marjanović, Roska Milošević, Trajko Đorđević, Dušan Đorđević, Miutin Stojanović, Hranislav Micić, Živadin Krstić, Aleksandar Sandra Milenković koji je tada prodao vola i novac dao za izgradnju hrama, Živadin Milenković, Velja Milenković, Mihailo Pavlović, Lazar Mladenović, Roska Mladenović, Mihailo Marjanović, Ljubomir Kocić, Aleksandar Stevanović, Živojin Aranđelović, Dušan Petković, Trajko Tasić, Trajko Mladenović, Mihailo Đorđević i kći Draga, Vladimir Ristić i sin Vlastimir, Čedomir Petković, Sima Đorđević, Todor Krstić, Svetozar Nikolić, Stojan Tasić i sin Borisav industrijalac, Milan Cekić, Stevan Mičić, Aleksandar J. Mitić i supruga Darinka, Despot A. Pavlović, Živadin M. Cakić, Zagorka Ver, Đorđe Denić, Radomir Kocić, Gligorije Jovanović, Viden Stojanović, Vlastimir Jovanović iz Doljevca, Božidar Marjanović iz Niša supruga Teodora sinovi Blagoje i Veljko, piše Marko Nikolić, dodajući da je gradju za ovu priču prikupio u saradnji sa Marinom Mičić, praunukom Mare Milenković, iz monografije „Porodica Marjanović“ Vladimira T. Marjanovića, kao i na osnovu kazivanja starijih meštana Kočana.
On je, kako ističe, sasvim slučano pronašao i baba Marin grob na lokalnom groblju. S obzirom da je spomenik u jako lošem stanju, jer mu preti urušavanje, na Markovu incijativu, a uz podršku baba Marine unuke i paroha kočanskog Milana Todorovića, mesto gde ova poštovana meštanka Kočana počiva će uskoro biti adaptirano.
J.Kozomara
